हिंदू आणि मुस्लिम विवाहां मध्ये सामान्य विधी Common Rituals in Hindu and Muslim Marriages

हिंदू आणि मुस्लिम विवाहां मध्ये सामान्य विधी Common Rituals in Hindu and Muslim Marriages

विवाह हा मानवी समाजातील एक महत्त्वाचा संस्कार आहे आणि त्याला महत्त्व प्राप्त झाले आहे. जगभरातील वेगवेगळ्या समाजांमध्ये लग्नाच्या प्रथा वेगळ्या आहेत आणि त्या धर्माशी संबंधित असतीलच असे नाही. भारतासारख्या बहुसांस्कृतिक आणि बहु-विश्वास समाज देशात, विवाह सोहळे धर्माच्या बाजूला असतात आणि हिंदू आणि मुस्लिम यांसारख्या विविध धार्मिक समुदायांना जोडण्याचा प्रयत्न करतात.

प्राचीन हिंदू धर्मग्रंथ ऋग्वेद आणि अथर्ववेद विवाह हा ग्रहस्त आश्रमाचा पाया मानतात – हिंदू जीवनाचा एक टप्पा जिथे पुरुष किंवा स्त्री विवाह करतात आणि कुटुंब वाढवतात. दुसरीकडे, कुराण आणि भविष्यसूचक हदीसमध्ये देखील लग्नाचे आदेश दिले आहेत. हिंदू परंपरेनुसार, विवाह सोहळ्याद्वारे मनुष्याच्या 21 पिढ्या पापांपासून मुक्त होतात. इस्लाममध्येही लग्नाला पापांपासून झाकण असल्याचे म्हटले आहे

हिंदूंमध्ये लग्नाच्या विधींची पद्धत मुस्लिमांपेक्षा वेगळी असू शकते – भारतातील दोन सर्वात मोठे धार्मिक समुदाय – परंतु रितीरिवाज आणि परंपरांमध्ये समक्रमण आहे जे लग्नाच्या सभोवतालचे उत्सव आणि आनंद मेकिंगमध्ये आहे. सामान्य रीतिरिवाज भारतातील लोकांची एकता आणि ते एकमेकांवर कसा प्रभाव पाडतात हे दर्शवतात.

विवाह सोहळ्याची सुरुवात धार्मिक विधींनी होते. उदाहरणार्थ, हिंदू पूजा करतात आणि मुस्लिम मिलाद किंवा कुराण पठण करतात. हे विधी त्यांच्या जीवनातील निर्णायक टप्प्यात प्रवेश करणार्‍या जोडप्यावर दैवी आशीर्वाद मिळविण्यासाठी आहेत. उत्तर भारतातील नववधूने अनेकदा शेरवानी घातली तर तो हिंदू किंवा मुस्लिम असला तरी फरक पडत नाही तर वधू फॅशनेबल लाल लेहंगा-चोली किंवा साडी.

वधू-वरांचे सैल कपडे गाठीशी बांधण्याची प्रथा त्यांच्या मिलनाचे प्रतीक म्हणून भारतातील संस्कृतींमध्येही प्रचलित आहे. उत्तर आणि पूर्व भारतातील हिंदू आणि मुस्लीम वऱ्हाडी त्यांचे चेहरे सेहराच्या मागे झाकतात, फुलांनी बनवलेला पडदा आणि कपाळावर बांधलेला असतो. हे पुन्हा फक्त भारतीय उपखंडात प्रचलित आहे आणि मुस्लिम जगात कोठेही नाही. तसेच लग्नाच्या काही दिवस आधी मुलीला घरी बसवून तिला व्यायाम व आराम करायला लावला जातो.

हिंदू विवाह सोहळा वधू आणि वर पवित्र अग्निचे सात फेरे घेतात, वर आपल्या वधूचे केस सिंदूराने भरतात. मुस्लिम विवाह एक नौलवी निकाह वाचून होतो आणि वर आणि वधू दोघेही निकाहनाम्यावर (लग्नाचा करार) स्वाक्षरी करतात ज्यावर साक्षीदारांचीही स्वाक्षरी असते. तथापि, देशातील काही भागात, मुस्लिम पुरुष निकाह समारंभानंतर आपल्या पत्नीच्या केसांना विभक्त करताना सिंदूर लावतो. हे सर्व इस्लामिक नियमांचा भाग नसून भारतीय समाजावर प्रभाव आहे हे उघड आहे

इस्लाममध्ये सगाई किंवा लग्नाच्या विधीचा उल्लेख नाही, परंतु भारतीय मुस्लिमांमध्ये तो पाळला जातो. या विधी अंतर्गत, नवरा-बायको बनण्याच्या त्यांच्या इच्छेचे चिन्ह म्हणून वधू आणि वर एकमेकांना अंगठी घालतात. ही प्रथा हिंदू, शीख आणि ख्रिश्चनांमध्ये सामान्य आहे. लग्नानंतरच लग्नाची तयारी सुरू होते. तथापि, आजकाल, पाश्चात्य प्रभावाखाली, पुरुष आणि स्त्री विवाहापूर्वीच एकमेकांना अंगठी देतात, परंतु परंपरा आहे की त्यांना कुटुंबातील सदस्यांच्या उपस्थितीत अंगठीची देवाणघेवाण करावी लागते.

भारतीय विवाहांमध्ये हळदी (हळदी) विधी देखील असतो. लग्नाच्या काही दिवस आधी, वधूच्या घरातील स्त्रिया फुलरची पृथ्वी आणि हळद यांसारख्या औषधी वनस्पती, तेल आणि क्लिंजरचा बॉडी पॅक बनवतात. हा विधी वराच्या घरीही केला जातो. या पेस्टमुळे शरीर स्वच्छ होते आणि त्वचा उजळते. हा विधी भारतभर पाहायला मिळतो आणि कोणत्याही धर्माचा विचार न करता चालू असतो. यासाठी नियमित समारंभ आयोजित केला जातो आणि हळदी समारंभाच्या दिवशी महिला पिवळा रंग परिधान करतात.

ज्याप्रमाणे हळदीचा विधी हा विवाह सोहळ्याचा एक भाग आहे, त्याचप्रमाणे सर्व भारतीय विवाहांमध्ये वधू, वर आणि सर्व पाहुण्यांच्या हातावर मेंदी लावण्याचा विधी आहे. मेहंदी समारंभ साधारणपणे लग्नाच्या एक दिवस आधी आयोजित केला जातो. महिला हात आणि पायाला मेंदी लावतात. मेंदी हा शुभ शकुन मानला जातो, तो हात आणि पायांना लाल रंग देखील देतो. या प्राचीन परंपरेत स्त्रिया एकत्र येतात आणि लग्नाची गाणी गातात आणि नृत्य देखील करतात. हे लग्नाच्या दिवसांसाठी वॉर्म-अप आहे आणि ज्या घरात लग्न होत आहे तेथे आनंद पसरविण्यास मदत होते. लग्नसमारंभात मेंदी वापरण्याचे एक कारण म्हणजे मेंदी शरीराचे तापमान संतुलित ठेवते. यामुळे वधू-वरांचे शरीर शांत व तणावमुक्त राहते. काही जुन्या म्हणी असेही म्हणतात की मेंदीचा रंग जितका गडद तितकाच वधू-वरांचे सासरे आणि सोबती असतात.

सर्वात मनोरंजक विवाह विधी म्हणजे वधूशी संबंधित तरुण मुलींनी वराच्या शूज चोरी करणे. थोडा मजेशीर खेळ, वर जेव्हा त्याच्या लग्नाच्या ठिकाणी जाण्यासाठी बूट काढून घेतो तेव्हा मुली त्या बुटावर झटका मारतात. मुली नंतर शो लपवतात आणि मोठमोठ्या किंमतीऐवजी ते परत करतात. हिंदू आणि मुस्लीम अशा दोन्ही लोकांमध्ये प्रचलित असलेल्या या विधीमध्ये खूप मजा आणि आनंद आहे. काही बॉलीवूड चित्रपटांमध्ये हा विधी मोठ्या सौंदर्याने मांडण्यात आला आहे. सलमान खान आणि माधुरी दीक्षित स्टारर ‘हम आप के है कौन’ या चित्रपटातून हा विधी ज्या सुंदर पद्धतीने सादर करण्यात आला आहे ते प्रेक्षक विसरलेले नाहीत.

लग्नसमारंभात गाणी म्हणण्याची परंपरा प्राचीन काळापासून चालत आलेली आहे. सर्व धार्मिक विवाहांमध्ये ही प्रथा आहे. ही गाणी आणि गाणी देखील भारतीय संस्कृतीची अभिव्यक्ती आहेत कारण लोकगीते सहसा वधू आणि वराशी संबंधित प्रसंगी गायली जातात. काही भागात स्त्रिया शिवीगाळ असलेली गाणीही गातात आणि या शिव्याही परंपरेचा भाग आहेत. प्रत्येक प्रदेशात आणि भाषेत गाणी वेगळी असतात पण गाण्याचे विषय एकच असतात

हिंदू आणि मुस्लिम धर्माच्या विवाहांच्या विधींचे तारतम्य काही असतात. यामध्ये मुख्यपणे संस्कृती, सांस्कृतिक पद्धत, आणि धर्मीय विचारधारा वापरण्यात येते.

हिंदू विवाहाची परंपरा अत्यंत विविध आणि भिन्न असू शकते. पारंपारिकपणे, हिंदू विवाहात विविध संस्कार, पूजा, मंत्रस्त्रोत, व अनेक संस्कृतीचे पद्धत आहेत. हिंदू विवाहात गणपती पूजा, मंगळाष्टक, सात पहेरे, कन्यादान, मांगलसूत्र बांधणं, सातपुडा, वर-वधूंच्या पायफेरांची पद्धत असतात.

मुस्लिम धर्मातील निकाह हे एक संक्षिप्त प्रक्रिया असते ज्यात मुलांची आवड, विश्वास आणि मनोधर्म गाठवण्याचा प्रयत्न केला जातो. इज्जत, विश्वास, आणि विवाह या प्रक्रियेमध्ये गौरव व गुणधर्मांचा मोठा महत्त्व दिला जातो.